Acteur James Avery hoefde niet eens in een rol te schieten om tijdens zijn auditie iedereen ervan te overtuigen dat hij een autoritaire pater familias kon spelen. In 1990 stapte de boomlange en 110 kilogram wegende Avery de auditieruimte binnen voor de rol van Philip Banks, de strenge oom van rapper en acteur Will Smith in de sitcom The Fresh Prince of Bel-Air (1990-1996). Smith was bij de auditie ook aanwezig; hij zat onderuitgezakt in zijn stoel, gympen op tafel en zijn petje op karakteristieke wijze dwars over het hoofd getrokken. ‘Haal je schoenen van tafel en trek je petje recht’, moet Avery bij binnenkomst gezegd hebben. Meer hoefde hij niet te doen. Iemand met zijn postuur en zijn zware en bevelende stem – Smith zat meteen rechtop, petje recht – was de gedroomde acteur voor de rol.
Smith was eind jaren tachtig een succesvolle rapper die meer geld uitgaf dan er binnenkwam. Handige tv-bonzen bedachten de sitcom om Smith – die alles aannam om de schuldeisers van het lijf te houden – aan zich te binden. In de serie speelt Smith een tiener uit het moeilijke West Philadelphia die door zijn moeder naar het welvarende Bel-Air (Los Angeles) wordt gestuurd om bij zijn oom en tante (Phil en Vivian Banks) te leven.
De basis voor elke komische situatie in de sitcom bestaat uit een clash der culturen tussen de straatwijze gettojongen Smith en de deftige familie Banks, die verder bestaat uit zoon Carlton en dochters Ashley en Hilary. Smith is plat, grof, terwijl de familie waarin hij wordt opgenomen verfijnde omgangsvormen gewend is. Ze hebben zelfs een butler (Geoffrey).
Een nar die een geborneerd milieu binnendringt: het is eerder en vaker gedaan. Wat The Fresh Prince of Bel-Air toch bijzonder maakt is dat dit gegeven zich afspeelt binnen het milieu van Afro-Amerikanen en vragen oproept over authenticiteit. Wat is echte blackness?
Smith heeft er in de serie een sardonisch plezier in zijn familie duidelijk te maken dat ze ver verwijderd zijn geraakt van een Afro-Amerikaans levensgevoel. Neef Carlton danst als een blanke op zijn lijflied It’s Not Unusual van Tom Jones; nicht Hilary is een snob die op gettojongen Will neerkijkt; oom Phil is een conservatieve Republikein; de zwarte butler heeft zichzelf een bekakt Engels accent aangemeten. Alleen Smith is een authentieke Afro-Amerikaan.
Schijnbaar. Want de familie Banks is niet volledig losgezongen van haar Afro-Amerikaanse achtergrond. Tante Vivian bijvoorbeeld is hoogleraar Afro-Amerikaanse studies en oom Phil was als jongeling actief in de zwarte burgerrechtenbeweging, hij maakte zelfs de rellen in Selma en Watts mee. Wie is er nu authentiek? De vraag blijft gelukkig de hele serie onbeantwoord en maakt van elke aflevering een komisch treffen tussen hoog en laag.
James Avery was van begin af aan een van de meest aansprekende figuren uit de serie. Volgens een recensent van The New York Times overvleugelde de toen onbekende Avery met gemak zijn beroemde tegenspeler Smith. Dat was op zich niet vreemd. Avery was een klassiek geschoolde acteur die een carrière in de toneelwereld achter de rug had voordat hij de overstap maakte naar tv en film, een wereld die hij lang had vermeden uit angst voor stereotypering. Hij deed auditie voor de rol van oom Phil omdat het karakter niet eenduidig was: boerenzoon, activist, advocaat, Republikein, vader. Een soort Bill Cosby, maar dan met een scherp randje.
Oom Phils aanpak als gezinshoofd was er een van tough love. Met een strenge maar rechtvaardige behandeling gaf hij zijn neefje de opvoeding die zijn moeder hem in West Philadelphia niet kon bieden. Het is dit weerbarstige optreden dat oom Phil tot zo’n geliefd karakter maakte. Hoe knorrig en lichtgeraakt hij ook op elke misstap van Smith reageerde, als kijker wist je dat dit gedrag uit diepgaande betrokkenheid voortkwam. ‘Hij streefde ernaar een oom Phil te spelen die iedereen graag als oom zou willen hebben’, zei Joseph Marcell, de acteur die de butler speelt. Oom Phil was de ideale oom voor Smith. Hij bood hem niet per se vriendschap aan, maar veiligheid en een thuis.
In een opmerkelijke aflevering, want niet per se komisch, krijgt Smith een zeldzaam bezoek van zijn vader. De ontmoeting draait uit op een mislukking als de vader voor de zoveelste keer Smith in de steek laat. Smith breekt. ‘How come he don’t want me man?’ Oom Phil neemt de huilende Smith in de armen. Daarna zoomt de camera in op een beeldje van een man die een kindje op zijn schoot draagt.
Melodramatische kitsch? Uiteraard. Maar wie de serie volgt en de grillige relatie tussen oom Phil en Smith kent, is zonder verweer bij dit fragment. Het blijft na zo veel jaren nog steeds aangrijpend om de iele Smith weg te zien duiken in de grote armen van de robuuste en standvastige oom Phil, die dan wel streng maar in ieder geval altijd aanwezig is voor zijn neefje.
‘Hij streefde ernaar een oom Phil te spelen die iedereen graag als oom zou willen hebben’
beeld: NBC Studios / Courtesy Everett Collection / HH
