Kennisbank | Plaatsengids.nl (2024)

Er zijn heel wat plaatsnamen in ons land die naar het buitenland verwijzen óf lijken te verwijzen. Of ze ook daadwerkelijk naar dat land of die plaats in kwestie verwijzen is natuurlijk een ander verhaal. Dat is namelijk lang niet altijd het geval. De - vaak dus voor de hand liggende, maar soms ook verrassende - naamsverklaringen vind je op de pagina's van de plaatsen onder het kopje Naam.

Tot begin 19e eeuw was er in ons land tegen de grenzen met het huidige België en Duitsland sprake van verschilende enclaves: stukjes buitenland die in Nederland lagen. Zo rond 1816, rond de oprichting van het huidige Nederland, zijn de laatste van deze situaties 'rechtgetrokken' (zoals Huissen, dat in de loop der eeuwen regelmatig van overheerser is gewisseld, en van 1813-1816 tot het koninkrijk Pruisen heeft behoord).

In 2009 is de gemeentelijke Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) in werking getreden (die, door een wetswijziging in 2017, vanaf dat moment "Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG)" is gaan heten, slechts een letter korter dus).* Een 'burgerlijke stand', maar dan voor adressen en gebouwen, zou je kunnen zeggen.

De buurtschappen in ons land zijn qua bebording nogal onderbedeeld. Buurtschappen zijn, hoe klein soms ook, óók woonplaatsen, en bij een woonplaats horen logischerwijs plaatsnaamborden, zou je denken. Echter ca. de helft van de ca. 4.000 buurtschappen moet tot op heden plaatsnaamborden ontberen, zodat zeker inwoners die er recent zijn komen wonen, en toeristen en andere passanten, zich er niet altijd van bewust zijn dat zich ter plekke buurtschap X bevindt.

In de geografie was het doorgaans zo dat een buurtschap tot dorp 'promoveert' zodra er een kerk komt. In aardrijkskundige woordenboeken uit de 19e eeuw zoals (1) lees je dan ook vaak dat `buurtschap X een dorp wordt door de bouw eener kerk in 18xx`. De plaats krijgt er sowieso al meer status door omdat het vanaf dan doorgaans een eigen parochie dan wel kerkelijke gemeente wordt.

Een dorp kan geografisch gezien eigenlijk niet in een stad liggen. Een dorp ligt normaal gesproken los van een omliggende kern en heeft een eigen bebouwde kom. Sommige dorpen zijn echter geleidelijk door een naastgelegen stad opgeslokt, zijn daarmee binnen de bebouwde kom van die stad komen te liggen, en zijn daarmee geografisch gezien - en doorgaans ook formeel gezien, d.w.z. voor de postadressen / postale plaatsnaam - een wijk van die stad geworden.

Veel steden en dorpen in ons land hebben slechts 0, 1 of enkele buurtschappen. Het landelijk gemiddelde is 1,6 (ons land heeft namelijk 2.500 steden en dorpen en 4.000 buurtschappen). Dat een stad of dorp echt veel buurtschappen heeft, komt in verhouding niet heel veel voor. Wij hebben daarom een ranglijstje gemaakt per provincie van de steden en dorpen met 10 of meer buurtschappen, dan wel, als dat er in een provincie niet minimaal 10 zijn, van de ca. 10 steden en/of dorpen met de meeste buurtschappen (achter de stad of het dorp staat het aantal buurtschappen.

Door de jaren heen ´promoveert´ e. en buurtschap vaak tot dorp door de bouw van een kerk. Vaak ontstaat er rond de kerk vervolgens een zekere mate van kern. Zo´n kern heet formeel een ´bebouwde kom´ en wordt dan aangegeven met blauwe plaatsnaamborden, formeel komborden genaamd. Dit in tegenstelling tot buurtschappen met alleen verspreide bebouwing in het buitengebied, die doorgaans niet als ´bebouwde kom´ worden gekwalificeerd en daarom witte plaatsnaamborden hebben.

Net als bij de kleinste gemeente e.d., hangt het er ook hier maar net van af op welk moment in de geschiedenis je dit bekijkt. Vandaag de dag hebben de dunst bevolkte gemeenten rond de 100 inwoners per km2 (dit is met name bij veel gemeenten in Groningen, Fryslân en Drenthe het geval), en de dichtst bevolkte rond de 5.000 of meer inwoners per km2. Voorbeelden: Amsterdam (5.200 inw./km2), Den Haag (ca. 6.500 inw./km2), Haarlem (ca. 5.500 inw./km2), Leiden (ca. 5.700 inw./km2). Dat verschilt dus maar liefst een factor 50. Hieronder wat voorbeelden uit heden en verleden.

In Nederland is een aantal dorpen, buurtschappen en wijken speciaal gebouwd voor de werknemers van een bepaalde fabriek, andere bedrijfsmatige activiteit of zorginstelling ter plekke. Vaak zijn de oorspronkelijke kenmerken van het dorp nog goed bewaard gebleven (zoals bedrijfspanden, arbeiderswoningen en/of directeursvilla's). De bijzonderheden hieromtrent vind je op de desbetreffende homepage.